Verdiep je in techniek: lithografie of steendruk
Heb jij dat ook wel eens? Je kiest een werk uit in de kunstuitleen en als je dan op de sticker achterop naar de techniek kijkt, staat daar een term waar je nog nooit van hebt gehoord. Wees gerust, je bent echt niet de enige. Daarom duiken we in deze serie in de verschillende kunsttechnieken die je tegenkomt in de uitleen collectie van Kunst Centrum Haarlem.
Van onbekendere technieken zoals carborundum en piezografie, tot technieken die je vast wel kent maar waar je meer van wil weten. Ze komen allemaal voorbij. In dit artikel duiken we in de techniek van lithografie of steendruk, waarbij de kunstenaar een steen gebruikt om meerdere exemplaren van het kunstwerk te kunnen maken.
In de tentoonstelling met Haarlemse stadsgezichten zie je verschillende litho's van Jeroen Hermkens (te zien in onze galerie tot 22 oktober 2022).
De ontdekking van de lithografie
De lithografie is een paar honderd jaar geleden ontwikkeld door de Duitser Alois Senefelder. Hij was op zoek naar een simpelere manier om bladmuziek te vermenigvuldigen. Vooral omdat hij niet tevreden was over oude technieken zoals diepdruk of gravure, die hier voornamelijk voor gebruikt werden. Na verschillende experimenten ontdekte hij dat de kalksteen, die in zijn woonomgeving in Zuid-Duitsland volop beschikbaar was, prima voldeed.
Hoe wordt een litho gemaakt?
De letterlijke betekenis van litho is ‘steen’. De kunstenaar gebruikt een steen om een tekst of afbeelding op papier te drukken. Op een helemaal vlak geslepen kalksteen van ruim 10 cm dik maakt hij of zij met vet krijt of vette inkt een tekening. Het vet uit het krijt of de inkt trekt in de licht poreuze kalksteen.
Daarna wrijft de kunstenaar de steen in met een mengsel van Arabische gom en salpeterzuur. Dit mengsel dringt in de steen op die plekken waar niet getekend is en zorgt ervoor dat daar geen vet kan doordringen. Na ongeveer een dag is het mengsel opgedroogd en is de steen klaar voor het drukproces.
Een serie drukken in kleur
Wanneer het mengsel droog is, verwijdert de kunstenaar de oorspronkelijke tekening van de steen met terpentine. Het vet uit het krijt en de inkt blijft achter op de steen. Met een vochtige spons wordt de steen nat gemaakt. Waar getekend is, dus waar de steen vet is, kan het water niet doordringen en die plekken blijven dus droog.
Met een verfroller brengt de kunstenaar vervolgens de gewenst kleur inkt aan over de steen. De vette inkt hecht alleen op de droge gedeelten van de steen. Hierna legt de kunstenaar een passend vel papier op de steen en haalt het geheel met grote druk onder een pers door.
Het resultaat is een afdruk in één kleur. Voor elke volgende druk wordt deze handeling herhaalt totdat de gewenste oplage is bereikt. Wanneer de kunstenaar behalve een zwarte lijn van de tekening hierin ook meerdere kleuren wil gebruiken heeft deze voor elke kleur een aparte steen nodig, met een specifieke tekening voor elke kleur.
Welke kunstenaars gebruiken de lithografie?
Een Nederlandse kunstenaar die bekend is om zijn houtsnedes en litho’s is de Haagse M.C. Escher. Hierin speelde hij vaak met ingewikkelde wiskundige principes. Ook in onze kunstuitleen hebben wij ook kunstenaars die steendrukken maken. Zoals Jeroen Hermkens, Corneille en Jan Sierhuis.
Omdat litho’s meestal in series gedrukt worden, zijn ze relatief betaalbaarder dan unieke schilderwerken.
Haal een lithografie in huis!
Ben je enthousiast geworden en wil je een echte litho in huis halen? Ga naar de kunstcatalogus op onze website en filter op ‘werken op papier’. Bekijk het aanbod en kies jouw volgende kunstwerk om te lenen.
Keuze gemaakt? Laat het werk alvast klaarzetten of reserveer het voor later. Je krijgt bericht wanneer het werk voor je klaarstaat. Wel zo makkelijk!
Nog geen lener bij Kunst Centrum Haarlem? Lees hier hoe gemakkelijk ook jíj kunst kunt lenen!